Za złe nawyki zdrowotne zapłacimy słono po latach

Podobno jesteśmy jednym z najszybciej starzejących się społeczeństw w UE. Co to oznacza?

Rzeczywiście, odsetek osób, które przekroczyły 65. rok życia, umownie przyjęty za granicę starości, stale rośnie. O ile jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym wynosił on w Polsce ok. 5 proc., to obecnie oscyluje w granicach 15 proc., a prognozy demograficzne mówią o tym, że w roku 2050 przekroczy nawet 30. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele, choć w pierwszym rzędzie należałoby ich upatrywać z jednej strony w zmniejszającej się liczbie narodzin, a z drugiej w stale wydłużającym się czasie trwania życia.

To problem Polski czy świata w ogóle?

Ten problem nie jest w zasadzie specyficznie polski. Borykają się z nim także inne kraje rozwinięte. My jednak mamy swoje szczególne, dodatkowe uwarunkowania. Jednym z nich jest stosunkowo duża emigracja. Szacuje się, że na przestrzeni dekady, jaka dzieli nas od wejścia do Unii Europejskiej, z Polski wyjechało blisko 2 mln osób. Jest rzeczą oczywistą, że wyjeżdżają głównie ludzie młodzi, zdolni podjąć wyzwania związane z budowaniem swojej przyszłości w innym kraju czy kulturze, a pozostają osoby starsze, dla których adaptacja do nowych warunków życia byłaby bardzo trudna czy wręcz niemożliwa.

Jest też tajemnicą poliszynela, że Polki wyjeżdżające np. do Wielkiej Brytanii rodzą znacznie więcej dzieci niż ich rówieśniczki pozostające w kraju. To pewnie z jednej strony efekt zamożności i zasobności krajów Europy, które od lat są celem ruchów migracyjnych, a z drugiej ich rozsądnej, prorodzinnej polityki społecznej. W efekcie problem starzenia się społeczeństwa w znacznie mniejszym stopniu dotyczy krajów takich jak np. Francja czy Anglia. W zamian pewnie mają inne, ale to już zupełnie inna sprawa.

Jednym z problemów seniorów są choroby cywilizacyjne. Jakie? Co powoduje, że dziś seniorzy chorują częściej i ciężej niż kiedyś?

Najprościej mówiąc, problemy cywilizacyjne to takie, które są poniekąd efektem ubocznym naszego rozwoju. W wielu czynnościach zastępują nas maszyny, przemieszczamy się samochodami i innymi środkami komunikacji, spożywamy wysoko przetworzone pokarmy. Spędzamy mnóstwo czasu przed komputerem czy ekranem telewizora, a często do tego dochodzi alkohol, papierosy czy inne używki. Rozpowszechnienie tych niekorzystnych zachowań zdrowotnych jest wprost proporcjonalne do stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Z reguły nabywamy je w młodości, a nawet w dzieciństwie! Rachunek przychodzi jednak płacić później. Dobrze, jeżeli dopiero w starości.

Co znajduje się na tym „rachunku” ?Jakie choroby?

Otyłość, cukrzyca, choroby serca i naczyń, w tym szczególnie nadciśnienie tętnicze, to najważniejsze z nich. Coraz większego znaczenia zaczynają nabierać też alergie, astma oskrzelowa, nowotwory, zaburzenia psychiczne czy schorzenia przewodu pokarmowego. Częstość wymienionych chorób rośnie wraz z wiekiem. Specyficznym problemem jest też wielochorobowość, czyli równoczesne występowanie kilku schorzeń, które też jest domeną wieku podeszłego. Na szczególną uwagę zasługują jednak tzw. wielkie problemy geriatryczne. Zalicza się do nich między innymi zaburzenia równowagi i upadki, otępienie, depresję, nietrzymanie moczu czy stolca, niedożywienie. Istotnym problemem bywa upośledzenie słuchu, wzroku, utrata samodzielności. Często niedocenianym problemem w odniesieniu do tej grupy pacjentów bywają zaburzenia seksualne.

Jak starsi pacjenci powinni o siebie dbać? Co mogą zrobić, żeby zminimalizować ryzyko wystąpienia chorób?

Szczególne znaczenie ma ruch i regularny wysiłek fizyczny, dostosowany do preferencji i możliwości. Może to być spacer, jazda rowerze, praca w ogrodzie, pływanie czy inna, ulubiona forma aktywności fizycznej. Ważne, żeby była regularna. Najlepiej codziennie przez 30 – 60 minut. Ważne znaczenie ma też dieta. Musi uwzględniać ona ogólny stan zdrowia i ewentualne choroby. Posiłki powinny być regularne (najlepiej 5 razy dziennie) i właściwie zbilansowane co do składu. Należy pamiętać o regularnym spożyciu warzyw i owoców. Bardzo istotne znaczenie ma utrzymanie prawidłowej masy ciała.

W wieku podeszłym niewielka nadwaga (ale nie więcej niż 3–5 kg) nie jest wielkim problemem. Może mieć nawet pewne działanie ochronne. Seniorzy, podobnie zresztą jak inni pacjenci, nie powinni palić tytoniu i w sposób bardzo umiarkowany spożywać alkohol. Powinni pamiętać także o szczepieniach, szczególnie przeciwko grypie. Liczne samorządy organizują coroczną akcję bezpłatnych szczepień, adresowaną właśnie do osób w podeszłym wieku.

Istnieje zestaw badań, jakie seniorzy powinni wykonywać?

W tej sprawie najlepiej skontaktować się ze swoim lekarzem rodzinnym. Badań przesiewowych, a więc wykonywanych u ludzi zdrowych, w których powinni uczestniczyć seniorzy, w sumie nie ma tak wiele. Sporo może zależeć też od przynależności do szczególnych grup ryzyka, czyli zwiększonego narażenia na wystąpienie określonych chorób. Na pewno warto okresowo mierzyć ciśnienie tętnicze krwi, kontrolować stężenie glukozy i cholesterolu. W pewnych grupach wiekowych warto rozważyć mammografię czy kolonoskopię, czyli badanie wziernikowe jelita grubego. Mężczyźni palący tytoń pomiędzy 65 a 75 rokiem życia mogą także odnieść korzyści z przesiewowego badania USG jamy brzusznej, które może wykazać obecność tętniaka aorty.

Należy jednak pamiętać, że badania przesiewowe mogą wiązać się nie tylko z korzyścią, ale i całkiem realnym ryzykiem dla pacjenta (np. powikłań, wyników fałszywie dodatnich, niepotrzebnego leczenia itd.). Dlatego nie należy wykonywać ich na własną rękę, a ewentualną potrzebę ich wykonania zawsze najpierw omówić z lekarzem.

Panie Profesorze, podsumowując: skoro społeczeństwo polskie się starzeje, to jak powinna wyglądać nasza polityka senioralna?

No cóż, to bardzo złożony temat. Niewątpliwie, to bardzo istotny aspekt życia społecznego, stanowiący przedmiot troski zarówno władz centralnych, jak i samorządów wszystkich szczebli. W jej planowanie i realizację powinny zostać włączone także organizacje pozarządowe, liczne instytucje prywatne i publiczne (np. uniwersytety), a nawet nieformalne grupy osób zainteresowane tym problemem. Jej celem powinna być maksymalnie zdrowa i bezpieczna starość z jak najdłuższym
okresem niezależności i samodzielności. Taka polityka wymaga z pewnością znaczących nakładów finansowych i długiej perspektywy czasowej, ale wobec nieubłaganych prognoz demograficznych nie wolno jej zaniedbywać. Szczegóły to już chyba jednak temat na zupełnie inną rozmowę.