Życie prawie 1500 Małopolan rocznie można ocalić realizując w pełni uchwałę antysmogową dla Małopolski. Ale ma ona wpływowych wrogów

FLESZ - Fiskus na tropie oszustów

Do końca tego tygodnia, czyli do 24 lipca, trwają - zakłócone przez pandemię - konsultacje dotyczące aktualizacji Programu Ochrony Powietrza (POP) dla Małopolski. Koncepcja aktualizacji – w kilku wariantach – została przedstawiona przez zarząd województwa w styczniu tego roku i od tej chwili zbierane były opinie samorządów oraz organizacji i stowarzyszeń.

Z założenia nowy POP służy przyspieszeniu poprawy jakości powietrza w naszym regionie: do roku 2023 wszystkie gminy mają się mieścić w granicach dopuszczalnych poziomów stężeń pyłu PM10, pyłu PM2,5, benzo(a)pirenu i dwutlenku azotu, wyznaczonych w przepisach polskich i unijnych. W dłuższej perspektywie POP zakłada obniżenie stężeń pyłów do poziomów rekomendowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

Mamy to osiągnąć m.in. poprzez całkowity zakaz spalania węgla w kotłach instalowanych od roku 2021 r. Dodatkowo od 1 stycznia 2021 r. nie można by wymienić tzw. kotłów pozaklasowych oraz 3. i 4. klasy na węglowe. Spalanie biomasy byłoby możliwe tylko pod warunkiem spełnienia konkretnych standardów emisji pyłu (poniżej 20 mg/m3). W radykalniejszym wariancie całkowity zakaz spalania węgla i biomasy miałby obowiązywać w miejscowościach uzdrowiskowych Małopolski.

Coraz więcej Małopolan domaga się, by nie dotyczyło to tylko uzdrowisk – lecz po prostu wszystkich gmin. Krakowianie chcą szybkiego uchwalenia zakazu w obwarzanku, bo mają dosyć smogu napływającego do ich miasta z całej okolicy. Chce tego także coraz większa część mieszkańców samego obwarzanka.

Zakazu palenia węglem, i to jak najszybciej, domaga się też coraz więcej oddolnych ruchów mieszkańców w pozostałych rejonach Małopolski. Ludzie mają dość smogu niszczącego zdrowie ich i ich bliskich, w tym dzieci, a zarazem są coraz bardziej świadomi tego, że głównym źródłem zanieczyszczeń jest spalanie węgla w kotłach w domach jednorodzinnych. Antywęglowy ruch okazuje się ponadpartyjny i apolityczny – a napotyka dziś na opór jedynie ze strony lobby związanego z kopalniami i składami węgla, a także części rolników posiadających szklarnie opalane węglem.
Ci ostatni argumentują, że prowadzą w tych szklarniach uprawy… ekologiczne, a przejęcie na inne źródła energii niż węgiel (np. gaz czy fotowoltaikę) podniesie im koszty. Z wyliczeń ekspertów wynika, że takiego wzrostu nie będzie, zaś proekologiczne dotacje pozwolą wręcz zaoszczędzić, a docelowo – znacząco obniżyć koszty ogrzewania.

- I trudno nazwać ekologiczną uprawę, w której źródło ciepła jest źródłem zanieczyszczeń i przyczynia się co chorób oraz zgonów mieszkańców – komentuje Ewa Lutomska z KAS.

Działacze antysmogowi boją się osłabienia i rozmycia przepisów przez lobby węglowe i garstkę rolników

Autorzy raportu „Analiza zdrowotna wariantów projektu Programu Ochrony Powietrza dla województwa małopolskiego 2020” mgr Łukasz Adamkiewicz i dr Dominika Mucha wyliczyli, że gdyby jakość powietrza w Małopolsce poprawiła się na tyle, by osiągnąć poziomy zanieczyszczenia powietrza uznane za akceptowalne przez Światową Organizacja Zdrowia, dałoby się uniknąć aż 1802 przedwczesnych zgonów rocznie.

Dodatkowo – o kilkaset przypadków każdego roku - zmniejszyłaby się liczba hospitalizacji związanych z drogami oddechowymi oraz problemami z krążeniem. - Wariant rekomendowany przez WHO jest jednak na obecną chwilę w Polsce nierealny. Wymagałby wprowadzenia obostrzeń, które byłyby dla ludzi zbyt dotkliwe – przyznaje Anna Dworakowska z Polskiego Alarmu Smogowego.

Realna jest za to realizacja mniej ambitnych celów, o których wspominają autorzy raportu. Przede wszystkim tego, w którym uchwała antysmogowa dla Małopolski zostaje zrealizowana w 100 procentach. Według obliczeń ekspertów Europejskiego Centrum Czystego Powietrza taki scenariusz, w porównaniu ze stanem obecnym, pozwoli uratować aż 1452 osoby rocznie.

- By to osiągnąć, musimy zadbać o nowy Program Ochrony Powietrza i to, by ten wymuszał na gminach aktywne działania antysmogowe. Obecnie trwają konsultacje społeczne jego nowej wersji, a z Urzędu Marszałkowskiego płyną niepokojące wieści. Program nadal nie nakłada na gminy wystarczających obowiązków w zakresie działań antysmogowych. Nie można się na to zgodzić. Program musi zmuszać do pracy także te urzędy, które niewiele robią. Musi mieć taką formę, by uchwała antysmogowa została zrealizowana w 100 procentach – przekonuje Anna Dworakowska.

KAS liczy na przyjęcie postulatów Polskiego Alarmu Smogowego, pod którymi dotąd podpisało się ponad 3500 osób. Chodzi m.in. o określenie jasnych kryteriów, wedle których gminy będą rozliczane z realizacji POP. [Treść stanowiska na: https://chceoddychac.pl/malopolskapop]

Ewa Lutomska z KAS tłumaczy, że skuteczne rozliczanie samorządów z wykonania POP jest konieczne, bo brak postępów na jednym terenie silnie uderza w tereny sąsiednie i w ogóle całą Małopolskę. Przykładem jest krakowski obwarzanek zatruwający Kraków.

Coraz więcej Małopolan domaga się całkowitego zakazu palenia węglem. Przyczyn jest kilka: obok racji zdrowotnych w grę wchodzi także wygoda (nawet nowoczesne kotły węglowe wymagają obsługi, a także dodatkowego miejsca, w tym składzików na opał, który trzeba każdorazowo zakupić i dowieźć); ma ona znaczenie zwłaszcza u młodszych generacji – a zmiana pokoleniowa staje się w małopolskich domach faktem. Ostatnio kłania się także czysta ekonomia – i to ona najsilniej wpływa na obecną zmianę nastrojów społecznych. Polski węgiel stał się absurdalnie drogi i coraz więcej właścicieli kotłów na to paliwo przyznaje, że spalanie go już się nie kalkuluje, zwłaszcza że wielu konsumentów narzeka na jakość („opał o teoretycznie identycznych parametrach, jak zeszłoroczne, pali się zdecydowanie gorzej, zostawia więcej popiołu i smrodzi”).

Odpada zatem – podnoszony często przez lobby górnicze - argument „patriotyczny”, że węgiel to rdzennie polskie paliwo, jego palenie nawiązuje do tradycji naszych dziadów itp. W Polsce węgiel wydobywa się bowiem dużo drożej, niż niemal wszędzie na świecie. W grudniu ceny tego surowca dla polskiego górnictwa sięgały 265 zł/t, podczas gdy importowany węgiel o tej samej kaloryczności można było kupić w portach bałtyckich za mniej niż 170 zł/t. W składach opału lepszy ekogroszek, a także kostka i orzech kosztują ponad 800 zł. Cenę tę można by obniżyć wyłącznie wstawiając w miejsce polskiego węgla opał z Afryki, Ameryki i Australii - lub Rosji (bo koszty polskich kopalń rosną za sprawą coraz trudniejszych warunków geologicznych oraz dramatycznego spadku wydajności górników, przy szybko rosnących wynagrodzeniach). Ale wtedy trzeba się pożegnać z „patriotyzmem”.

Argument, że zakaz palenia węglem „zrujnuje niezamożnych mieszkańców Małopolski” (a takiego najczęściej używa lobby górnicze) także stracił sens, bo rozmija się z faktami: alternatywne źródła energii wcale nie są droższe w eksploatacji. Ba, wymiana instalacji na przyjazną środowisku z równoczesną termomodernizacją domu (wymianą okien, drzwi, ociepleniem ścian i stropów) nie tylko znacząco poprawia komfort domowników, ale i generuje oszczędności. Inwestycja taka może być nawet w całości sfinansowana ze środków publicznych, m.in. z dotacji gminnych oraz rządowego programu Czyste Powietrze.

Kopciuchów jest w naszym regionie ponad 400 tysięcy; na razie udało się je zlikwidować tylko w Krakowie, ale stolica Małopolski wciąż tonie w smogu emitowanym przez stare paleniska w gminach okalającego ją obwarzanka. Smog nadal zatruwa mieszkańców niemal wszystkich gmin w naszym regionie – i ci w większości mają tego serdecznie dość. Dają temu wyraz w kolejnych apelach kierowanych do władz różnych szczebli.

Obrońcy „starego węglowego ładu” to dziś niewielka, ale wpływowa grupa osób związanych z kopalniami, związkowców, a także handlujących węglem i kotłami na węgiel (w zachodniej Małopolsce jest kilku znaczących producentów takich kotłów). Na portalach społecznościowych zwolennicy tej opcji bardzo mocno atakują działaczy antysmogowych, rozpowszechniając nieprawdziwe informacje i strasząc ludzi "drożyzną", jeśli zakaz używania węgla wejdzie w życie.

Tymczasem zużycie krajowego węgla w Polsce cały czas maleje – i to nie tylko w prywatnych domach, ale i w zawodowej energetyce. W 2019 roku spaliła ona o ponad 3 mln ton (10 proc.) węgla kamiennego mniej niż rok wcześniej. „To najmniej od czasów PRL, a zapotrzebowanie w kolejnych latach wciąż będzie spadać i to dużo szybciej od rządowych prognoz. Także dzięki nowym… blokom węglowym, które mają większą sprawność, a więc do wytworzenia tej samej ilości energii potrzebują znacznie mniej paliwa” – zauważa specjalistyczny portal WysokieNapięcie.pl.

Kontrolowane przez rząd spółki energetyczne – PGE, Tauron, Energa, Enea – otwarcie mówią o szybkim odchodzeniu od węgla i zastępowania go innymi źródłami. Na wieść o ich planowanym połączeniu w jednego energetycznego molocha, z jednoczesnym wyłączeniem z ich struktury kopalń węgla do odrębnej państwowej spółki, ich giełdowa wartość błyskawicznie wzrosła. Nic dziwnego, prezes PGE przyznał niedawno, że z powodu obciążenia, jakim są kopalnie i węgiel jako główny surowiec energetyczny, spółka ta może nawet upaść, i to w perspektywie dwóch lat.

Motywacją do przyspieszenia zmian antysmogowych będzie też zapewne wdrażanie w ramach Unii Europejskiej kolejnych zasad Zielonego Ładu. Polska ma uzyskać na tę gigantyczną transformację energetyczną dodatkowe, olbrzymie środki. Znaczna ich część trafi do właścicieli domów jednorodzinnych i posłuży zarówno ich termomodernizacji, jak i wymianie źródeł ciepła na ekologiczne.