Nowa polityka migracyjna rządu? Firmom dramatycznie brakuje rąk do pracy. Z Małopolski w 2022 wyparuje 30 tys. pracowników. Kto ich zastąpi?

Mec. Michał Wysłocki, szef departamentu prawa imigracyjnego w kancelarii Sadkowski i Partnerzy, wylicza najważniejsze zmiany w polityce zatrudnienia cudzoziemców zaproponowane przez rząd:

• Oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy mają być ważne nie przez sześć miesięcy, lecz przez 2 lata
• Uproszczony tryb rozpoznania wniosków o pobyt czasowy i pracę w sprawach wszczętych przed 1 stycznia 2021 roku
• Poszerzenie katalogu okoliczności, które nie wymagają zmiany zezwolenia na pobyt czasowy i pracę
• Wprowadzenie nowego trybu zmiany zezwolenia na pobyt czasowy i pracę w sytuacji zmiany podmiotu powierzającego wykonywanie pracy
• Rezygnacja z wymogu posiadania zapewnionego miejsca zamieszkania oraz wymogu posiadania źródła stabilnego i regularnego dochodu dla udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy i pracę

- Zmiany te mają odciążyć urzędy wojewódzkie, do których ma wpływać mniej wniosków o zezwolenia na pracę oraz o zmianę zezwoleń na pobyt czasowy i pracę. To z kolei ma usprawnić wydawanie decyzji pobytowych. Te pomysły są całkiem dobre, ale wszystko zależy od tego, jak zostaną ujęte w przepisach i jak szybko wejdą w życie

– komentuje Michał Wysłocki. Dodaje, że dla wielu przedsiębiorców „sprawa jest paląca”. Część firm mówi wprost, że jest to dla nich kwestia „być albo nie być”.

Rada Przedsiębiorczości, skupiająca wielkie ogólnopolskie organizacje gospodarcze, od Związku Rzemiosła Polskiego po Konfederację Lewiatan, BCC i Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), wzywa rząd do jak najszybszego wprowadzenia ułatwień w dostępie cudzoziemców do polskiego rynku pracy. „Sytuacja, w której brakuje pracowników zarówno do prac specjalistycznych, jak i prac prostych, stanowi zagrożenie dla dalszego rozwoju firm działających w Polsce” – ostrzegają autorzy apelu.

- Dostępność pracowników ma kluczowe znaczenie dla możliwości prowadzenia i rozwoju gospodarczego. Z uwagi na trendy demograficzne każdego roku ubywa osób w wieku produkcyjnym, co w istotny sposób przekłada się na możliwości pozyskania kadr. W wyniku procesów demograficznych - naturalnych i migracji - kurczą się polskie zasoby pracy

– mówi Maciej Witucki, szef Lewiatana.

Michał Wysłocki, reprezentujący małopolski Business Centre Club, zwraca uwagę, że w roku 2000 liczba osób w wieku produkcyjnym przekraczała w Polsce 25,3 mln, podczas gdy 20 lat później było to 23,8 mln osób, a więc o blisko 1,5 mln mniej. Teraz następuje dalszy – i to przyspieszony - regres. - Firmy działające na polskim rynku pracy potrzebują pracowników, zarówno na stanowiskach specjalistycznych i kierowniczych, jak i do prac prostych. Niedobory odczuwalne są szczególnie w branży ICT, handlu, produkcji czy budownictwie. Bez uzupełnienia tej luki przedsiębiorstwa stracą możliwości realizacji kontraktów terminowych czy wywiązywania się z zawartych umów – podkreśla mecenas.

„Zwracamy uwagę, że zwiększająca się obecność pracowników z państw trzecich na polskim rynku pracy nie powoduje – wbrew wcześniejszym obawom – negatywnych zjawisk. Polska obecnie ma jeden z najniższych wskaźników bezrobocia mierzonego w BAEL. Jednocześnie mamy do czynienia z powrotem do dynamiki wzrostu wynagrodzeń na poziomie zbliżonym do czasu sprzed pandemii. Przeciętne wynagrodzenie wypłacone we wrześniu br. w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 5841,16 zł, co oznacza wzrost w ciągu roku o 8,7 proc. Powyższe dane wskazują na przewagę popytu na pracę nad jej podażą” – czytamy w apelu Rady Przedsiębiorczości.

W Małopolsce bezrobocie – zarówno rejestrowane, jak i BAEL - jest jeszcze niższe niż w pozostałej części kraju, a wynagrodzenia rosną szybciej – we wrześniu o prawie 10 proc. Przeciętna pensja w sektorze przedsiębiorstw przekroczyła 6 tys. zł. W samym Krakowie bezrobocie BAEL zeszło poniżej 2 proc., a w rejestrach pośredniaków dominują osoby długotrwale bezrobotne, w wielu wypadkach w ogóle nie zainteresowane podjęciem zatrudnienia. W dodatku ofert pracy – różnego typu, od fizycznej nie wymagającej kwalifikacji po specjalistyczną - jest na rynku znacznie więcej niż chętnych do jej podjęcia.

- Zwiększenie liczby osób pracujących poprzez zatrudnianie cudzoziemców jest dla wielu pracodawców koniecznością, ale też szansą na pozyskanie talentów z innych rynków pracy. Nie możemy zapominać, że o ten kapitał konkurują z Polską inne kraje UE. Dlatego też oczekujemy od administracji publicznej wsparcia tego procesu, również poprzez tworzenie w kraju warunków integracji społecznej dla pracowników cudzoziemskich i ich rodzin

– mówi Zbigniew Żurek, minister pracy w Gabinecie Cieni BCC. Podkreśla, że obecnie dostęp cudzoziemców do polskiego rynku pracy utrudnia przewlekłość procedur administracyjnych i niepewność co do ich efektu. Dodaje, że by obecny stan uległ zmianie konieczna jest ścisła współpraca międzyresortowa.

Rada Przedsiębiorczości proponuje następujące rozwiązania:

1. System przyznawania prawa do pracy na polskim rynku pracy powinien być zinformatyzowany, a bazy zawierające informacje potrzebne do podjęcia decyzji przez polskie organy zintegrowane, tak aby ograniczyć liczbę dokumentów wymaganych od pracodawcy chcącego zatrudnić cudzoziemca.
2. Wydłużenie okresu, w którym pracownicy z krajów trzecich mogą podejmować pracę na podstawie oświadczeń pracodawców o powierzeniu pracy cudzoziemcom oraz rozszerzenie listy krajów, których obywatele mogą korzystać z tego rozwiązania.
3. Skrócenie procesu wydawania zezwoleń na pracę poprzez zmianę kompetencji organów i przeniesienie tego procesu do powiatowych urzędów pracy, konieczne jest również określenie jednolitej listy dokumentów przedkładanych przez cudzoziemca i pracodawcę wystarczających do wydania zezwolenia.

Sytuacja na rynku pracy to w największym stopniu pochodna zmian demograficznych w polskim społeczeństwie. W roku 2022 prawo do przejścia na normalną (ustawową) emeryturę uzyska około 250 tysięcy kobiet urodzonych w roku 1962 oraz 350 tys. mężczyzn urodzonych w 1957 (tyle wciąż żyje; w sumie w tamtych latach urodziło się 300 tys. kobiet i 390 tys. mężczyzn). To w sumie 600 tys. ludzi. Tymczasem w dorosłość wkroczy zaledwie 350 tys. młodych urodzonych w 2004 r. Kolejne roczniki są równie mało liczebne (rekordowy – 2009 r. – liczy wprawdzie 417 tys., ale pozostałe mają przeważnie po 360-380 tys.). Uwzględniając fakt, że około połowy obecnych nastolatków idzie na studia (w starszych pokoleniach było to mniej niż 10 proc.), a część starszych, właśnie kończących uczelnie już pracuje, można się spodziewać statystycznego ubytku kadr rzędu 350 tys. osób w samym tylko 2022 roku, a nakłada się na to jeszcze zwiększona śmiertelność w Polsce w ostatnich dwóch latach, dotykająca nie tylko emerytów, ale i pracujących po pięćdziesiątce. Realny ubytek rąk do pracy może przekroczyć 400 tys. osób.

W samej Małopolsce ów deficyt wyniesie ok. 30 tys. - tylu ludzi trzeba będzie zastąpić cudzoziemcami lub automatami z powodu niedostatecznej liczby mieszkańców regionu wchodzących na rynek pracy. Deficyt powiększa się jeszcze za sprawą niedopasowania wykształcenia i oczekiwań (aspiracji) młodych pokoleń do aktualnych potrzeb firm: największy niedobór kadr występuje z jednej strony w branży nowoczesnych usług dla biznesu i ITC (dotyczy zatem specjalistów oraz wysoko wykwalifikowanych menedżerów, a tych kształci się cały czas zbyt mało), a z drugiej – w branży sprzątającej, budowlanej, logistycznej oraz w handlu (gdzie dominują prace proste, których zdecydowana większość młodych Małopolan wykonywać nie chce). I tu, i tu pracodawcy z coraz większą niecierpliwością czekają na poluzowanie polityki migracyjnej i znaczące ułatwienia w zatrudnianiu cudzoziemców, bo nie tylko w Małopolsce, ale i Polsce nie mają kogo zatrudniać.

Demografowie i ekonomiści wskazują wprawdzie na tkwiące wciąż w tzw. Polsce powiatowej rezerwy kadr (na północnym i południowym wschodzie Małopolski stopa bezrobocia rejestrowanego podchodzi pod 10 procent), ale wykorzystanie ich wymagałoby przeniesienia się kolejnych ludzi ze wsi i mniejszych miast, gdzie nie ma pracy, przede wszystkim do Krakowa, gdzie ta praca jest; barierę stanowią tu rosnące koszty życia w metropolii, z obłędnymi cenami mieszkań na czele. Pewną nadzieją jest upowszechnienie pracy zdalnej (która coraz częściej nie wymaga przenosin do Krakowa), ale dotyczy ona wyłącznie pracy biurowej, a w żadnym razie nie fizycznej oraz tej części pracy umysłowej, która musi być wykonywana w terenie lub fabryce, a tak jest m.in. w budownictwie, przemyśle i handlu.

Trzeba też pamiętać, że migracja z (Mało)Polski powiatowej do Krakowa i innych dużych miast ma swoją ciemną stronę: mniejsze miejscowości tracą swój najcenniejszy kapitał ludzki i zdolności rozwojowe, nie tylko demograficzne (wyjeżdżają głównie młode kobiety), ale i gospodarcze (najbardziej przedsiębiorczy wynoszą się do dużych miast). Stopień faktycznego wyludnienia ośrodków prowincjonalnych w ciągu ostatnich trzech dekad sięga – wedle wyliczeń demografów i ekonomistów – 30, a nawet 40 procent (wskazują na to m.in. głośne ostatnio szacunki prof. Romualda Jończego).

Prof. dr hab. Przemysław Śleszyński z Zakładu Geografii Miast i Ludności Polskiej Akademii Nauk szacuje, że w najbliższym czasie dla utrzymania obecnego rozwoju gospodarczego w najlepszym wariancie zabraknie nam 1,5 mln pracowników. Czarny wariant mówi o… 6 mln. Remedium jest powstrzymanie Polaków przed wyjazdami do pracy za granicą i przyciągnięcie nad Wisłę odpowiedniej liczby cudzoziemców. Paradoksalnie, odpowiednia polityka imigracyjna państwa pozwalająca na przyjęcie w miejscach największych deficytów dużej liczby cudzoziemców, może powstrzymać wyludnianie się Polski powiatowej i zasysanie stamtąd przez metropolie najcenniejszego kapitału ludzkiego.