Kiedy ból brzucha zwiastuje stół operacyjny?

Pacjent słyszy diagnozę: ostry brzuch. Co to oznacza?
Na nasz użytek nazywamy tak wszystkie choroby jamy brzusznej, które grożą interwencją chirurgiczną. Część z nich musimy od razu operować, ale część udaje się wyleczyć w inny sposób. Mimo, że pacjentowi może kojarzyć się to od razu z czymś strasznym, nie zawsze takie jest. Ostrym brzuchem nazywamy między innymi zapalenie wyrostka robaczkowego czy zapalenie pęcherzyka żółciowego. Jedno warto pamiętać - każdy ostry brzuch wymaga hospitalizacji.

Co wtedy czuje chory?
Pojawia się silny ból, który szybko nasila się i nie ustaje, czasem pojawiają się też wymioty. W innych przypadkach ból ma charakter falowy - raz bardziej boli, raz mniej. Chory ma uczucie, jakby jego przewód pokarmowy był niedrożny, czyli ma zatrzymanie wiatrów i stolca. Jest to spowodowane właśnie zapaleniem w jamie brzusznej, które zatrzymuje pracę jelit bądź przeszkodą utrudniającą przechodzenie treści pokarmowej.

Objawy, o których Pan wspomina, często towarzyszą też zwykłym zatruciom. Jak rozpoznać, czy ból brzucha to objaw drobnej dolegliwości, czy może oznacza coś poważnego?
Tu niesłychanie ważny jest element czasu. Proste zatrucia możemy wyleczyć sami, przyjmując leki zalecone przez farmaceutę w aptece. Ale trzeba pamiętać, że jeśli te dolegliwości w postaci biegunek i wymiotów utrzymują się długo i nasilają się, podstawowe lekarstwa nie pomagają, a chory odwadnia się i słabnie, to koniecznie trzeba zgłosić się do lekarza. Lepiej nie ryzykować zdrowia i pojechać na SOR, tam specjalista oceni już problem.

Jak wygląda wtedy diagnostyka?
Podstawą jest badanie fizykalne. Chirurg badając rękami, potrafi ocenić, czy w brzuchu dzieje się coś złego, czy nie. Uciskamy brzuch i sprawdzamy bolesność przy uciśnięciu i puszczaniu brzucha. Jeśli większa jest przy puszczeniu, to znaczy, że mamy do czynienia z zapaleniem w jamie brzusznej. Oprócz tego, osłuchujemy brzuch i sprawdzamy, jak jelita pracują.Wykonujemy badania dodatkowe, labolatoryjne i obrazowe np. USG.które uzupełniają diagnozę.

Znaczenie ma też miejsce, w którym boli.
Oczywiście. Na przykład ból odczuwany pod prawym łukiem żebrowym może oznaczać kolkę żółciową spowodowaną kamicą pęcherzyka żółciowego. Powodem kolki może być np. spożycie nadmiernej ilości tłustego pokarmu, a czasem nawet i stres. Wtedy chory odczuwa nagły, bardzo silny ból. Może on promieniować do barku i łopatki, mogą mu też towarzyszyć wymioty czy nudności. Kolka ma właśnie to do siebie, że pojawia się nagle i może szybko ustąpić po powszechnie dostępnych lekach rozkurczowych. Wtedy doraźna interwencja chirurgiczna nie jest konieczna.

To znaczy, że nie musimy tego zgłaszać lekarzowi?
Nie musimy natychmiast jechać na SOR. Ale jeśli wiemy, że ten problem nawraca, to warto pójść do lekarza rodzinnego, zdiagnozować się i rozpocząć leczenie. Zwłaszcza że nawracające kolki są uciążliwe dla pacjenta i mogą przerodzić się w coś poważniejszego. A dziś kamicę pęcherzykową usuwa się laparoskopowo, czyli szybko i sprawnie. Nie ma się czego bać.

Podobnie leczy się zapalenie wyrostka robaczkowego.
Tak, można powiedzieć, że jest najczęstszą chorobą wymagającą operacji. Tutaj na szczęście też możemy zastosować metodę laparoskopową i pacjent już po trzech dniach wraca do domu. Ból spowodowany zapaleniem wyrostka robaczkowego pojawia się najczęściej w śródbrzuszu, koło pępka, i powoli przemieszcza się nad prawy laterz biodrowy. Z góry schodzi na dół. Ta migracja bólu jest charakterystyczna dla tej choroby.

Tymczasem większość osób kojarzy zapalenie wyrostka robaczkowego wyłącznie z prawą dolną częścią brzucha.
To prawda. Zresztą, żeby w medycynie nie było za łatwo, trzeba dodać, że migracja bólu nie dotyczy wszystkich. Część osób rzeczywiście od razu boli nad prawym talerzem biodrowym, ale zdarza się to rzadziej. Poza tym, u młodej kobiety, nagłe bóle nad prawym biodrem zwykle kojarzą się z dolegliwościami ginekologicznymi i czasem bardzo trudno odróżnić zapalenie wyrostka robaczkowego od zapalenia przydatków, czyli jajników i jajowodów. Współpraca ginekologa i chirurga w tej części brzucha jest ścisła.

Dlaczego jedni chorują na zapalenie wyrostka, a innych ten problem nigdy nie dotyka?
Nie da się powiedzieć, komu się to przytrafi, a komu nie. To loteria. Przyczyną zapalenia może być kamień kałowy, który zatyka ujście wyrostka i dochodzi do obrzęku oraz stanu zapalnego. Rzadziej przyczyną jest fragment pokarmu w środku wyrostka, drażniący go i powodujący zapalenie. W przypadku zapalenia wyrostka robaczkowego, nie ma też żadnej profilaktyki.

Czyli ustaliliśmy, że u góry, pod prawym łukiem żebrowym najczęściej boli nas kamica żółciowa, a niżej, nad prawym talerzem biodrowym występuje zapalenie wyrostka. Co dzieje się po lewej stronie brzucha?
Bardzo podobne dolegliwości jak w zapaleniu wyrostka robaczkowego, ale po lewej stronie mogą oznaczać zapalenie uchyłków jelita grubego. Uchyłkowatość jelita jest już chorobą cywilizacyjną - to wybrzuszenia, które powstają w jelicie, i do których dostaje się masa pokarmowa. Ona zalega i powoduje stan zapalny. Jest to związane z dietą małoresztkową. Jelito źle się kurczy, powstają zaparcia. Taki uchyłek może nawet pęknąć, wtedy ten miejscowy ból przeistacza się w bolesność całego brzucha. Są to objawy, które zmuszają chirurga do leczenia operacyjnego.

Ale na to zapalenie mamy wpływ?
Tak, ważna jest troska o regularne wypróżnienia. Trzeba dużo pić, dbać o odpowiednią ilość błonnika, jeść warzywa, owoce i jogurty. Niestety z wiekiem sprawność jelita grubego jest coraz mniejsza. Starsi ludzie z reguły mają problemy z wypróżnieniami, ponieważ jelito gorzej pracuje.

Ostatnią częścią brzucha, która często boli, jest lewy górny róg.
Tu bóle są najrzadziej. Mogą pochodzić od żołąka, trzustki lub bardzo powiększonej śledziony. Jako chirurdzy bardziej niż bólu w tej okolicy boimy się uszkodzenia śledziony w wyniku urazu Kiedy np. pacjent został kopnięty w brzuch , zrobiło mu się słabo, jest blady i spocony, oznacza to, że może krwawić do brzucha. Dlatego w przypadku urazów brzucha nie powinno się czekać tylko trzeba szybko zawieść chorego do szpitala. W przypadku krwawienia do brzucha pacjent musi być natychmiast operowany.

To prawda, że ból brzucha może być spowodowany zupełnie innymi zaburzeniami, np. zawałem serca?
Tak, trzeba pamiętać, że klatka piersiowa jest oddzielona od brzucha przeponą. Wiele procesów toczących się poniżej czy powyżej przepony wzajemnie na siebie oddziałowywuje. Na przykład przy zapaleniu trzustki,która położona jest w brzuchu, często pojawia się płyn w lewej jamie opłucnej czyli po drugiej stronie przepony. I odwrotnie przy zawale dolnej ściany mięśnia sercowego czyli w obrębie klatki piersiowej może boleć górna część brzucha.

Czy zdarzają się bóle po których charakterze można rozpoznać chorobę?
Są też takie ostre choroby brzucha, które mają charakterystyczne objawy. Jest to m.in. perforacja owrzodzenia żołądka lub dwunastnicy. Pojawia się nagły, bardzo ostry ból w nadbrzuszu porównywalny do dźgnięcia nożem. Może być poprzedzony dłużej trwającymi dolegliwościami, ale też może być pierwszym objawem choroby wrzodowej. Tych chorych musimy szybko operować. Podobnie może być w zapaleniu trzustki. Ból jest silny, nie ustępujący i ma charakter opasujący - boli w nadbrzuszu i śródbrzuszu i promieniuje do pleców zwłaszcza w pozycji leżącej. Przyczyną ostrego zapalenia trzustki może być alkohol. Jeżeli po imprezie czy weselu zaczyna boleć w nadbrzuszu i czujemy że ból nasila się i promieniuje do pleców to trzeba zgłosić się do lekarza.