Gorlice: miasto zapomniało o konserwacji nagrobków

Cechą charakterystyczną naszego cmentarza wynikającą z charakteru miasta jako własności prywatnej, są dominaty architektoniczne w postaci kaplic - miejsc spoczynku właścicieli Gorlic - Płockich i Miłkowskich. Pierwsza z nich została zbudowana w pierwszej połowie XIX wieku z materiału pochodzącego najprawdopodobniej z rozbiórki kościółka św. Mikołaja. Natomiast druga należąca do hrabiów Miłkowskich została zbudowana w 1907 roku według projektu lwowskiego architekta Jana Sasa Zubrzyckiego w oficjalnym stylu neogotyku cesarstwa austro-węgierskiego. Wokół tych dwóch kaplic grzebano pierwotnie obywateli Gorlic.

Na wyglądzie gorlickiego cmentarza zaciążyły kontakty gorliczan z Krakowem i Lwowem. Stamtąd czerpano wzory, a nagrobki kute w rodzimych firmach swym wyglądem nierzadko przypominają te z cmentarza Rakowickiego czy też Łyczakowskiego. Za najstarszy pomnik nagrobny wykonany w piaskowcu, na cmentarzu gorlickim, uważa się figurę Matki Bożej trzymającej krzyż stojącą się na grobie Heleny z Kosibowiczów Tokarskiej, postawiony w 1860 roku przez jej syna - księdza pracującego wśród Polonii amerykańskiej.
Najczęściej spotykanym rodzajem pomnika nagrobnego jest typ nagrobka, który wyglądem nawiązuje do grobu usypanego z kamieni, na których postawiono krzyż. Ten rodzaj nagrobków pojawił się na polskich cmentarzach po powstaniu styczniowym i w odbiorze społecznym nawiązywał do powstańczego grobu polnego. Na cmentarzu gorlickim najbardziej charakterystyczne nagrobki tego typu stoją na mogiłach Zofii Kłapkowskiej czy też Franciszka i Janiny Drzewickiej.

Pochodnymi tego typu nagrobków są nagrobki ze złamanym pniem drzewa oplecionym bluszczem, ulubioną rośliną ornamentacyjną XIX i początków XX wieku.
Często spotyka się pomniki przedstawiające złamane kolumny wyrażające melancholię i tragizm przerwanego życia ludzkiego. Najpiękniejszy tego typu pomnik znajduje się na mogile Jadwigi Wilczyńskiej wykonany przez gorlickiego rzeźbiarza-kamieniarza Wojciecha Serwońskiego pod koniec XIX wieku.
Częstym motywem gorlickich nagrobków jest postać anioła. Najczęściej występuje on jako postać umieszczona na spiętrzonych blokach kamiennych, zazwyczaj pochylony nad grobem, trzyma wieniec z róż, jak na mogile Marii Augustyn z 1925 roku.
Nierzadko anioł występuje wraz z postacią, która wyobraża schodzącą z tego świata. Najpiękniejszy tego typu pomnik znajduje się na mogile 9-letniego Bronusia Nowaka zmarłego w 1915 roku. Pisząc o rzeźbie na gorlickim cmentarzu, nie sposób pominąć pomników nagrobnych wyróżniających się dużą symboliką. Na szczególna uwagę zasługuje pomnik na mogile Marciszewskich pochodzący z przełomu XIX i XX wieku, który pokazuje siedzącego na kamieniach Chrystusa trzymającego na kolanach czaszkę - symbol przemijania, z boku którego leży krzyż - symbol nieśmiertelności, a złamana kolumna symbolizuje przerwane ludzkie życie.

Pomniki nagrobne na naszej nekropoli należą do tych, które miały dużo szczęścia podczas bitwy gorlickiej i ocalały.
Niestety, z roku na rok coraz bardziej niszczeją pod wpływem spalin i kwaśnych deszczów. Bliskie sąsiedztwo centrum miasta też nie jest dla nich obojętne. Dlatego nieodzowne jest rozpoczęcie fachowej konserwacji tych pamiątek.