Czy śpieszyć się po kapitał początkowy?

Z informacji ZUS wynika, że aż 4 miliony Polaków nie mają jeszcze wyliczonego kapitału początkowego. Czy powinni oni niepokoić się, że ich przyszłe emerytury będą niskie? Czy istnieje jakiś termin, w którym należy złożyć wniosek o ustalenie kapitału? Kogo obowiązek obliczenia kapitału dotyczy? Postaramy się odpowiedzieć na te pytania.

Na początek wyjaśnijmy jednak, czym w ogóle jest kapitał początkowy. Otóż jest to szacunkowa wysokość składek, jaką każdy ubezpieczony odprowadził do ZUS w postaci składek emerytalnych przed wprowadzeniem reformy emerytalnej, a więc przed 1999 rokiem. Wówczas bowiem składki wpłacane do ZUS nie były przypisywane do ubezpieczonych, trafiały do wspólnej kasy. Od 1999 roku każdy ubezpieczony ma indywidualne konto emerytalne i konieczne stało się oszacowanie, ile wniósł na to konto w momencie jego powstania. Od stanu konta emerytalnego (a więc kapitału początkowego powiększonego o składki emerytalne odprowadzone po 1998 roku) będzie uzależniona wysokość przyszłej emerytury.

Kilka lat temu określono termin na wystąpienie z wnioskiem o ustalenie wysokości kapitału. Jak wynika z przytoczonych powyżej danych, wielu ubezpieczonych go nie dotrzymało. Był to jednak tzw. termin instrukcyjny i ci, którzy dotychczas nie wystąpili z wnioskiem o obliczenie kapitału, nie mają powodu do niepokoju. Ich kapitał zostanie bowiem obliczony wówczas, gdy spełnią warunki uprawniające do otrzymania emerytury i wystąpią z wnioskiem o jej przyznanie. Osoby takie w II części formularzu wniosku (ZUS Rp-1E), w punkcie 4, powinny zaznaczyć, że nie zgłaszały wcześniej wniosku o ustalenie kapitału. W takiej sytuacji wniosek o emeryturę będzie jednocześnie traktowany przez ZUS jako wniosek o obliczenie kapitału początkowego.

Oprócz dokumentów dołączanych do każdego wniosku o przyznanie emerytury, osoba występująca jednocześnie o ustalenie kapitału, musi dołączyć dokumenty potwierdzające wysokość wynagrodzeń w okresie, który uznała za najkorzystniejszy do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego. Konieczne będzie wzięcie pod uwagę relacji zarobków osoby ubezpieczonej z najkorzystniejszego okresu sprzed 1999 roku do przeciętnego wynagrodzenia w tym okresie (wysokość przeciętnych wynagrodzeń z lat 1963-1998 podajemy powyżej, dane dotyczące innych lat są dostępne na stronie internetowej www.stat.gov.pl). Przepisy precyzyjnie określają, ile lat i spośród których powinna wybrać osoba ubiegająca się o ustalenie kapitału. Podstawa wymiaru kapitału początkowego może być ustalona na podstawie wynagrodzeń:

z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z 19 lat- z okresu od 1 stycznia 1980 roku do 31 grudnia 1998 roku lub
z 20 lat kalendarzowych, dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed 1999 rokiem.

Podstawą wymiaru kapitału początkowego niektórych ubezpieczonych będzie cały faktyczny okres podlegania ubezpieczeniu sprzed 1 stycznia 1999 roku. Dotyczy to tych, którzy:

- nie mogą udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia przed 1999 rokiem z powodu: odbywania zasadniczej, czynnej służby wojskowej lub pełnienia zastępczej służby wojskowej; korzystania z urlopu wychowawczego; nauki w szkole wyższej, odbywanej na jednym kierunku, pod warunkiem, że nauka ta została ukończona;
- do 31 grudnia 1998 roku nie ukończyli 30. roku życia (dotyczy to więc osób urodzonych w 1969 roku lub później) i byli ubezpieczeni przez okres krótszy niż 10 lat kalendarzowych;
- nie byli objęci ubezpieczeniem społecznym w Polsce przez okres 10 kolejnych lat kalendarzowych przed 1999 rokiem, ponieważ podlegali ubezpieczeniu za granicą w państwach Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w Szwajcarii albo w państwach, z którymi Polskę łączy umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym.

Obowiązek ustalenia kapitału początkowego nie dotyczy osób urodzonych przed 1949 rokiem, a także młodszych, które mają prawo do wcześniejszej emerytury obliczonej według tzw. starych zasad. Kapitał ustala się dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, które przed 1 stycznia 1999 roku zdążyły przepracować więcej niż pół roku.

Wysokość kapitału można oszacować samodzielnie, jeśli zna się konieczne wskaźniki.

Krok pierwszy: Musimy obliczyć podstawę wymiaru kapitału początkowego. Liczy się ją w każdym przypadku poprzez pomnożenie kwoty bazowej z II kwartału 1998 roku (1.220,89 zł) przez wskaźnik najkorzystniejszych zarobków z wybranego okresu. W jaki sposób go ustalić, pisaliśmy powyżej.
Krok drugi: Należy policzyć tę część kapitału, która jest uzależniona od stażu i wieku danej osoby na koniec 1998 roku. Liczbę lat składkowych mnoży się przez współczynnik 1,3, zaś liczbę lat nieskładkowych mnoży się przez współczynnik 0,7. Wyniki wyrażone w procentach mnoży się przez podstawę wymiaru i dodaje.

Krok trzeci: Ubezpieczony powinien policzyć część socjalną kapitału początkowego. Kwotę bazową z II kwartału 1998 roku (1.220,89 zł) trzeba pomnożyć przez 24 proc. oraz współczynnik uzależniony od wieku i stażu na koniec 1998 roku oraz od płci. Można go znaleźć w załączniku do ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227, z późniejszymi zmianami).

Krok czwarty: Trzeba zsumować część socjalną kapitału i część uzależnioną od stażu i wieku na koniec 1998 roku.

Krok piąty: Wynik należy mnożyć przez współczynnik średniego dalszego trwania życia, wykorzystywany do ustalenia kapitału początkowego. Jest on jednakowy dla obu płci i wynosi 209 miesięcy. Wynik tego działania to wysokość kapitału początkowego. Kapitał jest waloryzowany. Wskaźniki waloryzacji kapitału początkowego: za 1999 r. - 115,60 proc., za 2000 r. - 112,72 proc., za 2001 r. - 106,68 proc., za 2002 r. - 101,90 proc., za 2003 r. - 102,00 proc., za 2004 r. - 103,63 proc., za 2005 r. - 105,55 proc., za 2006 r. - 106,9 proc., za 2007 r. - 112,85 proc., za 2008 r. - 116,26 proc., za 2009 r. - 107,22 proc.