Trudna droga do wolności olkuskiej i chrzanowskiej ziemi

To był radosny, ale bardzo trudny czas. Brakowało artykułów żywnościowych, trzeba było walczyć o przetrwanie, a jednocześnie panowała radość, że wreszcie żyjemy w wolnej Polsce - opowiada Kamil Bogusz, historyk z Chrzanowa.

Maria Ruszkiewicz w książce "Woskowa świeca" to, co działo się 11 listopada 1918 w Chrzanowie, wspomina jak jeden wielki chaos. "Rok 1918. Austria upada, nie ma jeszcze polskiej władzy. Wieś rusza do miasta na rabunek. Chłopi rozbijają składy i sklepy, towar ładują na wozy. Z okien i strychów, broniąc swojego mienia, strzelają do nich Żydzi".

To, co się działo, nie miało nic wspólnego z religią czy rasowymi uprzedzeniami. - Żydzi byli zwykle kupcami, mieli jedzenie, a ludzie chodzili głodni. Nie było władzy, nie było odpowiedzialności, a matki same musiały wykarmić dzieci, bo mężowie byli na froncie - wyjaśnia Bogusz.

Jesień 1918 roku była gorąca również w Olkuszu. - Już 20 października na olkuskim rynku odbył się wiec, podczas którego przemawiali przedstawiciele partii od skrajnej lewicy, po prawicę. Mimo różnic politycznych wszyscy zebrani przyjęli rezolucję, której pierwszym punktem było zjednoczenie wszystkich ziem polskich w jedno państwo - relacjonuje historyk z Olkusza Jacek Sypień.

Według relacji historyka po tym wiecu ludność Olkusza zaczęła jawnie sabotować polecenia władz austriackich, w których rękach wtedy było miasto i okolice. Wtedy też członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej zaczęli rozbrajać stacjonujące na terenie powiatu oddziały austro-węgierskie.

Pierwszego listopada 1918 roku Jerzy Stamirowski ogłosił odezwę proklamującą ustanowienie polskich władz na terenie powiatu, a dzień później podczas burzliwego posiedzenia olkuskiej Rady Miejskiej wybrano delegację, która zażądała od austriackiego komendanta obwodu bezwarunkowego złożenia broni i opuszczenia miasta przez c.k. urzędników.

Tego samego dnia, czyli 2 listopada, przybył do Olkusza Antoni Minkiewicz, prezes Powiatowego Komitetu Ratunkowego, a wtedy minister aprowizacji, który z upoważnienia rządu przekazał władzę administracyjną Sejmikowi Powiatowemu i jego organowi wykonawczemu, czyli Wydziałowi Powiatowemu ze starostą Jerzym Stamirowskim na czele. - Warto dodać, że Stamirowski był starostą olkuskim aż do 1933 roku - mówi Sypień.

Dokładnie 11 listopada 1918 roku w Olkuszu zawiązał się ochotniczy V Batalion Strzelców Olkuskich im. płk. Francesco Nullo, który do jesieni 1920 roku walczył na Kresach.

W Wolbromiu ważnym wydarzeniem w listopadzie 1918 po odzyskaniu niepodległości były pierwsze wybory do Rady Powiatowej. - Ukonstytuowały się nowe polskie władze, mimo to na terenie Wolbromia stacjonowały wojska austriackie. Jednak rozkład armii austriackiej spowodował, że pozostali w nim tylko żołnierze i oficerowie narodowości polskiej - mówi Stanisław Kołodziej, historyk z Wolbromia.

W tym samym miesiącu miasto było też miejscem narodzin 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, jednej z jednostek Wojska Polskiego z lat 1918-1939 o najstarszej tradycji.

Historycy podkreślają, że 11 listopada nigdy by nie było, gdyby nie ludzie i to, co działo się wcześniej.
- I wojna światowa odcisnęła piętno na naszym mieście. Rodowici mieszkańcy Chrzanowa brali udział w organizowaniu legionów i byli ich członkami - podkreśla Bogusz. Wymienia tu np. Władysława Gałkę czy Franciszka Grzybowskiego.

Ważną postacią związaną z Chrzanowem i legionami był też Józef Daniel Garbień. - Był pierwszym dyrektorem szpitala miejskiego w Chrzanowie, lekarzem i wybitnym sportowcem - zwraca uwagę historyk. - Jest też uważany za prekursora medycyny sportowej. Na froncie organizował rozgrywki piłki nożnej - dodaje Bogusz. Szpital nosił zresztą nazwę im. Józefa Piłsudskiego.

Marszałek Piłsudski w czasie wojny był związany z naszym regionem. 8 listopada wraz ze swymi legionistami znalazł się w Wolbromiu. Miasto stało się swego rodzaju punktem zbornym. Wjazd do miasta wspomina Piłsudski w publikacji "Moje pierwsze boje": "Wreszcie z pagórka ujrzałem miasteczko. Do ciasnej uliczki wciskały się teraz z trudem i mozołem wozy i armaty. Ba, do miasteczka dążyliśmy nie my jedni. Skądś, z północnego wschodu, szły konne tabory, inne wozy i inne armaty. Wkrótce na ogromnej przestrzeni przed miasteczkiem nie tylko drogi, lecz nawet ścieżki pełne były nieprzerwanego szeregu wozów, dążących do wjazdu do Wolbromia".

- Piłsudski miał za zadanie sprawdzić, jak daleko posunęły się wojska rosyjskie na odcinku od Żarnowca do Miechowa - mówi Kołodziej.

9 listopada rozpoczął marsz do Krakowa. Bataliony pozostałe pod Wolbromiem zostały skierowane do Krzywopłot, gdzie między 9 a 20 listopada toczyły się ciężkie walki z oddziałami rosyjskimi.

- Po śmierci Józefa Piłsudskiego w 1935 mieszkańcy postanowili uczcić pamięć marszałka pomnikiem, który usytuowano w pobliżu Fabryki Wyrobów Gumowych - mówi Kołodziej. Pomnik przetrwał II wojnę. Po wyzwoleniu został zburzony.

Jak miejscowości powiatu olkuskiego i chrzanowskiego będą świętować 11 listopada?

OLKUSZ. Świętowanie rozpocznie się o godz. 9.45 zbiórką delegacji i pocztów sztandarowych na płycie Rynku w Olkuszu. Na godz. 10 zaplanowano mszę w intencji ojczyzny (bazylika mn. pw. św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu).

O 11.15 wystąpi starosta olkuski. Mieszkańcy złożą też kwiaty pod pomnikiem marszałka Józefa Piłsudskiego na Rynku. Ok. godz. 12.10 nastąpi odsłonięcie tablicy upamiętniającej pierwszego starostę powiatu olkuskiego w niepodległej Polsce Jerzego Stamirowskiego. Uroczystości zakończą się toastem z okazji 15-lecia odrodzonego samorządu powiatowego (Starostwo Powiatowe w Olkuszu, ul. Mickiewicza 2).

WOLBROM. Uroczystości rozpoczyną się mszą św. w kościele św. Katarzyny o godz. 10. Potem odbędzie się marsz pod tablicę pamiątkową Józefa Piłsudskiego, gdzie zostaną złożone kwiaty. O godz. 16 w Domu Kultury nastąpi ogłoszenie wyników oraz wręczenie nagród w konkursie na projekt koszulki patriotycznej. Będzie też możliwość wydrukowania logo na przyniesionych przez uczestników białych koszulkach. Potem zaplanowano pokaz filmu "Sierpniowe niebo. 63 dni chwały". W DK wystąpi też zespół Wolbromiacy. Wstęp - 11 zł.

LIBIĄŻ. Święto rozpocznie uroczysta msza o godz. 9 w kościele pw. Przemienienia Pańskiego, po której uczestnicy przemaszerują pod Pomnik Nieznanego Żołnierza na cmentarz parafialny. Tam nastąpi złożenie kwiatów. Korowód uświetni udział ułanów z IV Szwadronu im. 21. Pułku Ułanów Nadwiślańskich, a także przemarsz pocztów sztandarowych, libiąskich stowarzyszeń i organizacji społecznych.

O godz. 17 w hali sportowej przy ul. Górniczej 3, rozpocznie się XV Biesiada Patriotyczna. Tradycyjna impreza promująca radosny patriotyzm w tym roku odbywać się będzie pod hasłem "Bóg, Honor, Ojczyzna". W programie imprezy m.in. wspólne śpiewanie, program artystyczny oraz poczęstunek.

KLUCZE. Wójt zaprasza na XIX Międzynarodowy Bieg Uliczny "Szlakiem Walk Legionistów" Bydlin - Krzywopłoty - Załęże w 99. rocznicę bitwy pod Krzywopłotami. Zapisy do biegu przyjmowane są w dniu zawodów w godz. 9-12.30 w Szkole Podstawowej w Bydlinie. Bieg główny wystartuje o godz. 13.

TRZEBINIA. Uroczystości rozpoczną się o godz. 10 na Rynku. W programie: koncert miejskiej orkiestry dętej, wciągnięcie flagi państwowej na maszt, apel poległych, ślubowanie klasy mundurowej Publicznego Społecznego Liceum Ogólnokształcącego, program artystyczny "Z biegiem Wisły" w wykonaniu Przedszkola Samorządowego nr 6 oraz uroczysta parada klas mundurowych.

Na godz. 10.45 zaplanowano przemarsz pocztów sztandarowych i uczestników do kościoła pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, gdzie o 11 rozpocznie się msza z udziałem chóru "Echo". O godz. 12.30 w Dworze Zieleniewskich w Trzebini odbędzie się biesiada patriotyczna. Wspólne śpiewanie poprowadzi artystka krakowskiej Piwnicy Pod Baranami - Kamila Klimczak z zespołem.

Artykuły, za które warto zapłacić! Sprawdź i przeczytaj
Codziennie rano najświeższe informacje z Krakowa prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera!
"Gazeta Krakowska" na Twitterze i Google+